04/06/2024

Ik las de afgelopen tijd al verschillende verhalen van schrijvende collega’s die ooit, net als ik, op Franz Kafka, gisteren exact honderd jaar geleden gestorven, afstudeerden. Mijn doctoraalscriptie ging over de Nederlandse Kafka-vertalingen. Brunt, van Nahuys en Graftdijk waren een tijdje mijn helden. Onlangs kwam Kafka op een bijzondere wijze weer op mijn pad, toen ik met middelbare scholieren over mijn eigen werk in gesprek ging en zij mij uithoorden over een van mijn inspiratiebronnen: Voor de wet (Vor dem Gesetz), een parabel aan het einde van Het Proces waarin een man vergeefs toegang probeert te krijgen tot ‘de wet’ en daarbij een poortwachter op zijn weg vindt.

In besprekingen van Kafka’s werk wordt altijd de nadruk gelegd op de nachtmerrie waarin een machteloze persoon voor schuldig wordt gehouden aan iets wat hem niet wordt meegedeeld, en waarbij zijn vertwijfeling en wanhoop worden opgevat als een bewijs voor zijn schuld (een redelijke secure duiding van het aan inflatie onderhevige begrip ‘kafkaësk’). Kafka’s werk werd in zijn tijd al begrepen als symbool voor de ontwortelde mens in de moderne tijd, waarin de bureaucratie en de onpersoonlijke maatschappij steeds meer grip krijgen op het individu. Het verhaal van de man voor de wet houdt echter een verrassing in: wanneer deze zichzelf en de poortwachter niet alleen maar vragen had gesteld maar actief had gehandeld – de poortwachter in het verhaal desnoods met geweld aan de kant had geschoven – had hij gekregen waar alleen hij recht op had: toegang. Deze deur was namelijk alleen voor hem bedoeld. Wat een eyeopener!

Volgens de overlevering van tijdgenoten viel Kafka niet samen met het machteloze zoekende personage uit zijn werk, maar was hij een mensenvriend met humor. Die boodschap las ik als adolescent al in de parabel en hierover sprak ik nu met de scholieren: dat we zonder dat we er erg in hebben, dikwijls de verkeerde vragen stellen en vergeten te handelen. Wie iets wil bereiken in het leven, moet dingen uitproberen. Hoe anders kom je erachter of iets bij jou past, voor jou bedoeld is? Die zoektocht maakt ook mijn hoofdpersoon Ellen in mijn laatste roman. Los van het feit dat ze nooit helemaal los komt van haar achtergrond, blijft ze zich maar verdiepen in de mensen die haar ooit in de weg hebben gestaan. Ze wil antwoorden op vragen die haar uiteindelijk niet verder helpen.

Dat is wat mij na al die jaren het meest aan Kafka’s werk is bijgebleven: die schitterende parabel met de boodschap om over je schaduw heen te springen.

#franzkafka #literatuur

www.peter-brouwer.com